آشنایی با دهان و دندان

از امروز دوباره مباحث رو شروع میکنیم.

دهان اولین قسمت دستگاه گوارش است که از لب ها شروع و به حلق منتهی می گردد. در دهان دو فک وجود دارد.        فک بالا ثابت است و حرکت نمی کند. ولی فک پائین حرکت دارد و عمل باز و بسته شدن دهان را انجام می دهد. در داخل استخوان هر فک حفراتی وجود دارد که ریشه دندانها در آن قرار می گیرد. در این حفرات دندانها بوسیله الیاف دور دندان به استخوان فک متصل می شوند. روی آرواره ها و دور دندان را لثه می پوشاند.        به آرواره لثه و الیاف نگهدارنده دور دندان بافت نگهدارنده دندان گفته می شود. دهان انسان در اعمال زیادی نظیر حرف زدن خندیدن. چشیدن . گاز گرفتن. جویدن و بلعیدن غذا شرکت دارد. اولین قدم در راه گوارش غذا. خرد کرد و جویدن مواد غذایی است که توسط دندانها صورت می گیرد . هرکدام از دندانها با شکل خاص خود به عمل جویدن کمک کی کنند. دندانهای پیشین برای بریدن . دندانهای نیش برای پاره کردن و دندانهای آسیا برای خرد کردن لقمه شکل گرفته اند.

هر انسان در زندگی خود. دو سری دندان ( دندانهای شیری و دندانهای دایمی ) و سه دوره دندانی ( شیری. مخلوط و دایمی) ‌دارد. از حدود 6 ماهگی که اولین دندان شیری در دهان نوزاد رویش میابد . تا سن 6 سالگی که اولین دندان دایمی در دهان می روید را دوره دندانی شیری می گویند. در این دوران فقط دندان شیری در دهان وجود دارد. از 6 تا 12 سالگی به تدریج دندانهای شیری جای خود را به دندانهای دایمی می دهند. این زمان را دوره دندانهای مخلوط می گویند. در حدود 12 سالگی که هیچ دندان شیری در دهان وجود ندارد و فقط دندانهای دایمی در دهان هستند. تا پایان عمر را دوره دندانی دایمی می نامند.

دندانهای شیری معمولا از شش ماهگی شروع به رویش می نمایند و تا سن دو و نیم سالگی تکمیل می شوند.         البته زودتر در آمدن و یا تاخیر در رویش به مدت چند ماه طبیعی است. ولی اگر این تاخیر بیش از 9 ماه گردد باید به دندانپزشک مراجعه نمود.        تعداد دندانهای شیری 20 عدد است یعنی کودک در هر فک ده دندان دارد و این ده دندان در دو نیمه راست و چپ به صورت قرینه قرار دارد. اسم این پنج دندان از خط وسط به طرف عقب عبارتند از :‌دندان پیش میانی. که بطور قراردادی با حرف A نشان داده می شود .       دندان پیش طرفی و یا B .       دندان نیش یا C‌.       دندان آسیای اول یا D.       دندان آسیای دوم یا E.

تعداد و نوع دندانها در فک بالا و پائین یکسان است. در هر فک نیز تعداد و نوع دندانهای نیمه راست و چپ مشابه هستند. بنابراین در دهان 4 نیمه فک داریم.      نیمه چپ فک بالا            نیمه راست فک بالا            نیمه چپ فک پائین            نیمه راست فک پائین برای اسم بردن هر دندان باید جای آن را در فک مشخص کرد برای این کار از شکل زیر استفاده می شود. این شکل . فک و دندانهای شخصی که در روبروی ما ایستاده است. را نشان می دهد. می توان شکل فوق را خلاصه کرد و فقط علامت دندانهای مورد نظر را نوشت :

دندانهای شیری علاوه بر وظایف معمولی یک دندان ( جویدن. تکلم حفظ شکل و زیبایی چهره ) وظیفه دیگری نیز دارند. در واقع دندانهای شیری نسبت به دندانهای دایمی وظیفه و نقش مهمی را به عهده دارند. حفظ فضاهای لازم برای رویش دندانهای دایمی. وظیفه دندانهای شیری است. رویش صحیح دندانهای دایمی ارتباط نزدیکی با حفظ دندانهای شیری تا سن طبیعی افتادن آنها دارد. بطوریکه هرگاه دندانهای شیری زودتر از زمان طبیعی کشیده شوند. یا آنکه بیشتر از مدت زمان لازم در دهان باقی بمانند. ممکن است رویش دندانهای دایمی زیرین دچار اشکال شود.        به عنوان مثال دندانهای D و E بایستی تا سن 12-10 سالگی بطور سالم در دهان باقی بمانند. سپس با لق شدن آنها دندانهای دایمی به جای آنها رویش یابند . اگر این دندانها زودتر از موقع از دست بروند . دندانهای مجاور به سمت محل خالی دندان کشیده شده حرکت کرده فضای موجود را تنگ تر می نمایند. لذا رویش دندان دایمی دچار مشکل می شود.        متاسفانه بسیاری از پدر و مادرها فکر می کنند که زود خراب شدن دندانهای شیری و کشیدن آنها مهم نیست ‌چرا که دندانهای دایمی به جای انها خواهند رویید. به این ترتیب با عدم مراقبت کافی باعث پوسیدگی زود رس و از دست رفتن آنها می شوند. که نتیجه آن رویش نابجا و یا عدم رویش دندانهای دایمی زیرین است.

از حدود سن 6 سالگی بتدریج دندانهای دایمی شروع به رویش می کنند. در داخل استخوان فک هر کودک در زیر دندانهای شیری جوانه دندان های دایمی وجود دارد.        با بزرگ شدن کودک . جوانه دندانهای دایمی نیز رشد پیدا کرده و بتدریج شروع به حرکت می کند. همراه با حرکت جوانه دندانهای دایمی وجود دارد .        با بزرگ شدن کودک . جوانه دندانهای دایمی نیز رشد پیدا کرده و بتدریج شروع به حرکت می کند. همراه با حرکت جوانه دندانهای دایمی ریشه دندانهای شیری تحلیل می رود . زمانی که ریشه دندان شیری از بین می رود . دندان لق شده و دندانه دایمی به جای آن در می آید.        به دندانهای دایمی که جایگزین دندانهای شیری می شوند دندانهای دایمی جانشین گویند. یعنی 20 عدد از دندانهای دایمی که به جای 20 عدد دندان شیری در می آیند. دندانهای دایمی جانشین نام دارد ( دندانهای 1 تا 5 دایمی). بقیه دندانهای دایمی که رویش آنها ارتباطی به افتادن دندان شیری ندارد را دندان دایمی غیر جانشین می نامند. ( دندانهای 6و7و8).

معمولا اولین دندان دایمی که رویش می کند، دندان آسیای بزرگ اول یا دندان شماره 6 است و چون این دندان در حدود 6 سالگی در می آید، دندان 6 سالگی نام دارد. محل این دندان در پشت دندان آسیای دوم شیری است و بدون اینکه دندان شیری بیفتد، این دندان رویش می کند. به عبارت دیگر اولین دندان دایمی غیر جانشین که در پشت دندانهای شیری رویش می کند، دندان 6 سالگی است. به دلیل اینکه رویش این دندان، با افتادن دندان شیری همراه نیست، بسیاری از والدین فکر می کنند که این دندان هم شیری است و با اطمینان این که اگر دندان شیری بیفتد، دندان دیگری بجای آن می روید، کوششی برای تمییز نگهداشتن آن نمی نمایند به این تریتب دندان 6 سالگی باید تا آخر عمر در دهان باقی بماند، خیلی زود پوسیده شده و ازبین می رود. در ابتدای رویش، دندانها استعداد بیشتری برای پوسیدگی دارند و بایستی در تمییز نگه داشتن آنها دقت بیشتری کرد. بی توجهی به دندان 6 سالگی باعث پوسیدگی شدید آن و در موارد زیادی منجر به از دست رفتن این دندان می شود. دندان در 6 سالگی، الگوی رویش سایر دندانهای دائمی است و رویش صحیح و مرتب بقیه دندانها به وجود دندان 6 سالگی بستگی دارد.

تعداد دندانهای دایمی 32 عدد است. تعداد 28 عدد از آنها در سن 6 تا 12 سالگی رویش می کند. دندانهای عقل معمولا از 17 سالگی به بعد در می آیند. تعداد دندانهای دایمی در هر نیمه فک 8 عدد است که به ترتیب از خط وسط بطرف عقب عبارتست از : دندان پیش میانی. که بطور قراردادی با شماره 1 نشان داده می شود. دندان پیش طرفی یا شماره 2. دندان نیش یا شماره 3. دندان آسیای کوچک اول یا شماره 4. دندان آسیای کوچک دوم یا شماره 5. دندان آسیای بزرگ اول یا شماره 6 یا دندان 6 سالگی . دندان آسیای بزرگ یا شماره 7. دندان آسیای بزرگ سوم یا شماره 8 یا دندان عقل. برای نامگذاری این دندانها همانند دندانهای شیری علامت اختصاری به کار می رود ولی در این حالت از شماره دندانها استفاده می شود. دندانهای دایمی برای داشتن تغذیه سالم. تکلم صحیح و حفظ زیبایی چهره بکار می روند و همانند بقیه اعضای بدن برای تمام عمر پیش بینی شده اند. لذا مراقبت و نگهداری آنها از ابتدای رویش ضروری است.

در دهان یک انسان بالغ 32 دندان وجود دارد، چهار عدد از آنها که بعد از بقیه دندانها در آخر قوس‌های دندانی رویش می‌یابند دندانهای عقل نامیده می‌شوند. سن تقریبی شروع تشکیل آنها در استخوان فک 10-9 سالگی بوده، تاج در 14 سالگی کامل شده و در سالهای آخر دوره نوجوانی شروع به رویش در داخل استخوان نموده و بعد از 16 سالگی در دهان ظاهر می‌گردند. وجه تسمیه این دندان زمان رویش آنها به داخل حفره دهان است که مصادف با بلوغ فکری است. در طی رشد و تکامل فکین معمولاً جا برای رویش این دندانها فراهم می‌گردد. دندان عقل اگر درست و بجا رویش یابد ، مثل بقیه دندانها مفید و موثر در سیستم جونده بوده و علیرغم تصور غلط عامیانه در این موارد نباید کشیده شوند. دندانهای عقل نهفته کدامند؟ اگر فک متناسب با رویش دندان رشد کافی نداشته باشد و یا به عبارت دیگر با رشد فک جا برای رویش این دندان فراهم نگردد و یا جهت و مسیر رویش آنها غیر عادی باشد، قادر به رویش نبوده و در استخوان نهفته باقی می‌مانند. تشخیص دندان نهفته در فک چگونه است؟ دندانپزشکان با معاینه داخل دهان و با کمک رادیوگرافی وجود دندانهای عقل نهفته را تشخیص می‌دهند. دندان عقل نهفته اگر درآورده نشود چه عوارضی دارد؟ دندانهای نهفته مشکلات عدیده‌ای را می‌توانند در آینده ایجاد نمایند: 1 - عفونت لثه؛ لثه پوشاننده دندان نهفته‌ای که تعدادی از آن به محیط دهان باز شده بطور مکرر دچار عفونت و التهاب شده و دردناک می‌گردد. 2 - عفونت استخوان 3 - آبسه و سلولیت؛ اگر عفونت لثه درمان نشود به استخوان رسیده و باعث تخریب دندان و استخوان می‌گردد. اگر عفونت از استخوان بگذرد و به بافتهای نرم گونه، گردن، حلق و زیر زبان سرایت کند ایجاد آبسه و یا تورم منتشر بافت نرم را که سلولیت نامیده می‌شود می‌کند که توام با درد، تب، تورم ، قرمزی و مشکل در بازکردن دهان خواهد بود. 4 - صدمه به دندان مجاور؛ دندان نهفته با فشار بر ریشه دندان مجاور ممکن است باعث تحلیل ریشه آن شود. 5 - ایجاد کیست؛ کیسه نازکی تاج دندان رویش نیافته را در استخوان فک در برگرفته است که بعد از رویش دندان به داخل حفره دهان از بین می رود. اگر دندان رویش نیابد ممکن است بزرگ شده و تبدیل به کیست گردد. کیست‌ها تدریجاً بزرگ شده و سبب تخریب و تضعیف استخوان و مشکلات بعدی می‌گردند. 6 - درد؛ یک دندان عقل نهفته می‌تواند ایجاد دردهای با علت نا مشخص و منتشر به نواحی سر و گردن نماید. 7 - حرکت دندانی؛ اعتقادی وجود دارد که ممکن است فشار ناشی از این دندانها سبب بی نظمی در ردیف دندانها شود که از نظر علمی ثابت شده نمی‌باشد. دندانهای عقل نهفته را چه باید کرد؟ اگر دندانپزشک تشخیص دهد که دندانی قادر به رویش نمی‌باشد، باید آن را کشید. زمان مناسب درآوردن آنها چه موقع می‌باشد؟ این دندانها تا جایی که قادر به رویش باشند، بطرف سطح حرکت می‌کنند و معمولاً در سطح پشتی دندانهای آسیای بزرگ دوم گیر می‌افتند و جلوتر نمی‌روند. این حالت معمولاً در سنین 16 تا 17 سالگی اتفاق افتاده و بهترین زمان برای درآوردن آنهاست. در این سن به دلیل وجود کیسه رویشی بزرگی که تاج دندان را در بر گرفته و همچنین به این علت که ریشه دندان هنوز رشد نکرده و کوتاه می باشد، کشیدن آنها را آسان می‌کند، ضمن اینکه از بروز عوارض فوق‌الذکر و عوارض حین جراحی نیز پیشگیری می‌شود. بیحسی موقت؛ در بعضی افراد ریشه‌های کامل شده، مجاور کانال عصبی بوده و کشیدن دندان ممکن است باعث بیحسی کوتاه مدت و گاهاً طولانی بشود. سینوزیت؛ سینوس فک بالا یک حفره بزرگ و طبیعی است. بر اثر شکل‌گیری و طویل شدن ریشه دندان عقل بالا، ممکن است مجاورت ریشه با سینوس خیلی نزدیک شده و در حین کشیدن حفره سینوس باز شده و یا عفونی گردد. درآوردن دیرتر دندانهای عقل تا سنین بالاتر و سالمندی چه مشکلاتی دارد؟ موکول نمودن درآوردن دندانهای عقل به سنین سالمندی ممکن است مشکلات ذیل را به همراه داشته باشد: - با افزایش سن ریشه‌ها قطورتر شده و ممکن است کشیدن دندان را سخت‌تر کند. - التیام ضعیف تر بعد از کشیدن دندان - پوسیدگی دندانهای مجاور - احتمال فک جوش شدن دندان - احتمال شکسته شدن استخوان در افراد پیر در حین جراحی و درآوردن دندان - کاهش تحمل بیمار به دلیل شرایط سنی و درمانهای پزشکی از قبیل مصرف داروهای قلبی، ریوی و...